Publieksmilieujaarverslag 2021

De afdeling Afvalwaterketen (AWK) van het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK) heeft onder andere een gecertificeerd Milieumanagementsysteem (ISO 14001-2015). Eén van de eisen uit deze norm is de communicatie van relevante milieuaspecten met de omgeving. Daarom brengt het hoogheemraadschap een publieksmilieujaarverslag uit. Hierin beschrijven wij niet alleen de milieuaspecten van de zuiveringsinstallaties, maar ook die van de rioolgemalen die in beheer van het waterschap zijn. Daarmee geeft het publieksmilieujaarverslag een beeld van de effecten die de activiteiten hebben op het milieu.

Het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK) zuivert het afvalwater van inwoners en bedrijven in de regio. Dit doen wij voor uw gezondheid en voor een schone omgeving. De weg van afvalwater begint bij u thuis of uw bedrijf en eindigt bij ons op een afvalwaterzuiveringsinstallatie. Via een uitgebreid netwerk van rioolbuizen, pompen en leidingen komt het vervuilde water bij ons terecht.

De verschillende processen op de zuiveringsinstallaties kunnen het milieu in meer of mindere mate belasten. In dit milieujaarverslag beschrijft HHSK (een deel van) de milieubelasting en gaat het in op de geplande activiteiten om eventuele nadelige effecten voor het milieu te minimaliseren.

1. De zuiveringen van Schieland en de Krimpenerwaard

Het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard is als waterschap verantwoordelijk voor de waterkeringen en wegen (het beheer van dijken, kaden en wegen), de waterkwantiteit (het beheer van het waterpeil) en de waterkwaliteit (de zorg voor schoon oppervlaktewater en het zuiveren van afvalwater). Het beheersgebied ligt globaal in de ruit: Rotterdam – Zoetermeer – Gouda – Schoonhoven. Het afvalwater van woningen en bedrijven uit dit gebied wordt via rioolstelsels en persleidingen naar afvalwaterzuiveringsinstallaties (awzi’s) gevoerd. Daar zuivert het hoogheemraadschap het afvalwater, waarna het kan worden geloosd op het oppervlaktewater.

Voor het zuiveren van het afvalwater beheert het hoogheemraadschap negen awzi’s, te weten de awzi’s Kralingseveer en Groenedijk in Capelle aan den IJssel, de awzi Kortenoord in de woonkern Nieuwerkerk aan den IJssel (gemeente Zuidplas), de awzi Groote Zaag in de woonkern Krimpen aan de Lek (gemeente Krimpenerwaard) en de awzi’s in de woonkernen Ammerstol, Bergambacht, Berkenwoude, Stolwijk en Haastrecht (alle gemeente Krimpenerwaard). Daarnaast beheren we ook 23 rioolgemalen verspreid over het gebied.

1.1 Awzi Kralingseveer

De awzi Kralingseveer is de grootste van de awzi’s die we beheren. De installatie ligt direct naast de Van Brienenoordbrug en springt daar aardig in het oog, met onder andere acht grote nabezinktanks en een 150 meter hoge windmolen. Op deze installatie is het mogelijk om het afvalwater van circa 360.000 mensen te zuiveren. Dit afvalwater is afkomstig van inwoners en bedrijven van een deel van de gemeente Rotterdam (ten noorden van de Nieuwe Maas), de woonkern Bergschenhoek (gemeente Lansingerland) en een deel van Capelle aan den IJssel. Per dag gaat het om gemiddeld zo’n 100 miljoen liter water. Het gezuiverde afvalwater wordt uiteindelijk geloosd op de Nieuwe Maas.

1.2 Awzi Kortenoord

De awzi Kortenoord is kleiner dan de awzi Kralingseveer en ligt bij de woonkern Nieuwerkerk aan den IJssel. De awzi Kortenoord zuivert het afvalwater afkomstig van woningen en bedrijven in een uitgestrekt gebied: de gemeente Zuidplas en een deel van de gemeente Lansingerland. Ook het afvalwater van de wijk Nesselande, gelegen in de gemeente Rotterdam, wordt gezuiverd op de awzi Kortenoord. In totaal kan de awzi Kortenoord het afvalwater zuiveren van zo’n 120.000 mensen. Momenteel is een deel van de awzi buiten gebruik. Door de vele woningbouwontwikkelingen in het gebied (onder andere de nieuwbouwwijken Westergouwe in Gouda en Triangel in Waddinxveen) stijgt het afvalwateraanbod naar deze zuivering. Volgens de huidige inzichten zullen de oude, nu buiten bedrijf staande, nabezinktanks weer in bedrijf worden genomen om dit extra aanbod te kunnen verwerken. Hierbij nemen we ook de ontwikkelingen in de gemeente Zuidplas in beschouwing, waaronder het vijfde dorp.

1.3 Awzi Groenedijk

De awzi Groenedijk zuivert dagelijks het afvalwater van woningen en bedrijven uit de wijken Oostgaarde, Schollevaar en Hoofdweg van Capelle aan den IJssel en het afvalwater uit het Rotterdamse Zevenkamp. In totaal kan de awzi Groenedijk het afvalwater zuiveren van zo’n 97.400 mensen.

1.4 Awzi Groote Zaag

De awzi Groote Zaag is gelegen in Krimpen aan de Lek. Op deze zuivering wordt het afvalwater gezuiverd van de kernen Krimpen aan de Lek, Lekkerkerk en Ouderkerk aan den IJssel (gemeente Krimpenerwaard) alsmede van Krimpen aan den IJssel. Op deze awzi kan het water van circa 68.100 inwoners worden gezuiverd.

1.5 Awzi’s Haastrecht, Ammerstol, Bergambacht, Berkenwoude en Stolwijk

In het deelgebied Krimpenerwaard bevindt zich nog een vijftal wat kleinere awzi’s. Deze awzi’s zijn inclusief capaciteiten in onderstaande tabel genoemd.

*de hoeveelheid vuil die één inwoner (gemiddeld) per dag op het riool loost (zoals toilet, douche en keuken). Als een bedrijf diezelfde hoeveelheid vuil loost, spreek je ook van een inwonerequivalent.

1. De milieueffecten

De awzi’s van Schieland en de Krimpenerwaard zijn in de afgelopen jaren aangepast en voldoen aan de huidige milieueisen.

2.1 Water

In totaal hebben de awzi’s van het hoogheemraadschap in 2021 het afvalwater van circa 561.000 inwoners gezuiverd (51.957.215 m3). Dat is vrijwel geheel volgens de kwaliteitseisen uitgevoerd, zoals deze zijn opgenomen in het activiteiten besluit milieubeheer (BARIM), dan wel is vastgelegd in maatwerk voorschriften. Het verwijderingspercentage voor fosfaat bedroeg 84% en voor stikstof 83%, dit is beter dan de norm die voor beide parameters op 75% ligt.

Onze awzi’s hebben in 2021 goed gewerkt. Gedurende vrijwel het gehele jaar is voldaan aan de geldende wet- en regelgeving. Op de awzi Bergambacht heeft zich een calamiteuze situatie voorgedaan (slibverlies), waarbij is opgeschaald naar fase 1 in de crisisbeheersing. Om het zuiveringsproces te verbeteren is er tijdelijk extra (bellen)beluchting geplaatst. Deze tijdelijk beluchting zal worden vervangen door een definitieve puntbeluchter. Als gevolg van lange levertijden van onderdelen zal dit in 2022 gebeuren. Herstelwerkzaamheden, om de gevolgen van de calamiteit te herstellen, worden door de afdeling Watersysteem namens de afdeling afvalwaterketen uitgevoerd.

2.2 Geur en geluid

In 2021 is het aantal meldingen flink afgenomen ten opzichte van de jaren ervoor. In 2020 hadden we met name te maken met de geurproblematiek als gevolg van de opstartpogingen van Themista (zie ook paragraaf “Afvalstoffen”). In 2021 is daarvoor een technische oplossing gevonden en bij de opstartpogingen in 2021 lijken de geurproblemen voor Themista tot verleden tijd te behoren.

Maandelijks ontvangen wij van het team Klanteninformatie van de afdeling Publiekszaken het aantal meldingen wat betrekking heeft op de (objecten van de) Afvalwaterketen.

De meldingen worden maandelijks weergegeven in het afdelingsdashboard en indien nodig besproken/geëvalueerd.

In het activiteitenbesluit, dan wel door maatwerk, zijn voor onze installaties en gemalen eisen opgenomen betreffende het toegestane geluid dat geproduceerd mag worden. Alle grote geluid producerende onderdelen van de installaties staan binnen opgesteld. Hierdoor zal onder normale omstandigheden van geluidsoverlast geen sprake zijn.

2.3 Bodem en grondwater

Op alle awzi’s van het hoogheemraadschap, uitgezonderd de awzi Groote Zaag in Krimpen aan de Lek, heeft de afdeling grondwatermonitoringsystemen aangelegd conform de bodembeschermingsplannen. De peilbuizen van deze systemen zijn in 2021 wederom bemonsterd en de analyseresultaten zijn aan het bevoegd gezag gerapporteerd. In een aantal gevallen hebben de analyseresultaten van de peilbuizen een verhoging van het ammoniumgehalte en/of de CZV vertoond. De waarden lagen echter binnen de verwachtingen, zodat vastgesteld kon worden dat er geen sprake was van lekkage. Er was ook geen aanleiding voor herbemonstering.

2.4 Afvalstoffen

De belangrijkste afvalstoffen op de awzi’s zijn zuiveringsslib en zand (met daarin nog een hoeveelheid organisch materiaal). Beide afvalstromen worden afgevoerd naar de slibverbrandingsinstallatie van HVC in Dordrecht. Daar wordt het slib en zand op milieuverantwoorde wijze verbrand. De asresten worden voor het grootste deel gebruikt als grondstof voor de productie van vulstoffen voor asfalt. Het onderzoek naar de terugwinning van fosfor uit de asresten door HVC samen met een andere slibverbrander (SNB) is in 2021 voortgezet en er zijn inmiddels enkele proeven gedaan met het geproduceerde as op een installatie in Duitsland. Naar verwachting zal tot 90% van het fosfor uit deze as kunnen worden teruggewonnen.

Om de transport- en verwerkingskosten zoveel als mogelijk te beperken stellen we doelen aan de ontwateringsgraad van het slib in bandindikkers en centrifuges. Met de keuze om al het zuiveringsslib van onze awzi’s te vergisten op de awzi Kralingseveer wordt de hoeveelheid te verbranden slib verder gereduceerd. Daarnaast levert het slib door de vergisting biogas, waarmee een groot deel van de energieconsumptie van de awzi kan worden gedekt (zie ook onder het kopje energie).

In 2021 hebben we wederom een aantal pogingen gedaan om de Themista op te starten, een voorbehandeling van het surplusslib met warmte en chemicaliën. Door gebruik te maken van deze technologie kan het slib verder worden afgebroken in de slibgistingstanks, waardoor er minder slib overblijft en meer biogas wordt geproduceerd. Het is de eerste installatie van dit type in de wereld. De stankoverlast door het opstarten van Themista, die in 2021 voor problemen zorgden, is opgelost. Bij het zoeken naar de oorzaak van de geur, het vaststellen van de verantwoordelijke geurcomponenten werd echter ook vastgesteld dat er methaan en waterstof vrij kwam uit het slib in een aantal compartimenten van de installatie. Dit resulteerde in een verhoging van het gehalte van deze mogelijk explosieve stoffen. Daarom waren we genoodzaakt om de installatie weer stil te zetten. In samenwerking met ons adviesbureau is een nieuw ontwerp gemaakt van de lucht/gas behandeling. Onderdelen van deze installatie hebben echter zulke lange levertijden dat de opstart van Themista helaas (lang) uitgesteld is. Naar verwachting kan Themista in de loop van 2022 in gebruik worden genomen.

Op de awzi’s wordt ook roostergoed geproduceerd en afgevoerd naar de vuilverbranding. In 2017 hebben studenten (Blueroof) een prijsvraag gewonnen met het idee om het roostergoed dat afkomstig is uit het waterzuiveringsproces te gebruiken als grondstof voor substraat voor groene daken. In 2020 heeft Aquaminerals de meetunits (proefdakjes) van BlueRoof overgenomen, om de duurproeven op de awzi Kralingseveer voort te kunnen zetten. Een en ander is ook in een huurovereenkomst met het hoogheemraadschap geregeld. Met onderzoeksbureau Van Waarden heeft Aquaminerals gezocht naar partijen die belangstelling hebben om samen met Aquaminerals de ontwikkeling verder te brengen. Met succes: er is een aantal geïnteresseerden gevonden. In 2022 wordt dit traject voortgezet, wat hopelijk leidt tot verdere ontwikkeling. (bron: Jaarbericht 2021 Aquaminerals).

Overige afvalstoffen afkomstig van de awzi’s en rioolgemalen, zoals bedrijfsafval en klein chemisch afval, zamelt de afdeling gescheiden in op de awzi Kralingseveer, waarbij de hoeveelheden worden geregistreerd. Vervolgens wordt het afgevoerd naar erkende afvalverwerkers.

2.5 Chemicaliën

In het zuiveringsproces wordt op sommige zuiveringen metaalzouten gedoseerd om fosfaat uit het afvalwater te halen. Door een goede regeling van dosering en door nauwkeurig dit proces te monitoren wordt het gebruik ervan tot een minimum beperkt.

Het gebruik van poly-electroliet op de awzi Kralingseveer, bedoeld om meer water uit het zuiveringsslib te halen voordat het naar de eindverwerker gaat, is in 2021 ten opzichte van 2020 vrijwel gelijk gebleven. Het slib dat we van de awzi’s Groote Zaag, Groenedijk, Kortenoord en Stolwijk naar de awzi Kralingseveer transporteren wordt eerst ingedikt met bandfilters voordat het wordt opgehaald. Hiervoor gebruiken we ook poly-electroliet. We hebben hiervan in 2021 3,4% meer gebruikt ten opzichte van 2020. Het streven is om het gebruik van deze poly-electrolieten verder te verminderen. Uit een materiaalstroomanalyse, die voor heel het hoogheemraadschap is uitgevoerd, is namelijk gebleken dat het gebruik van poly-electroliet voor een belangrijk deel de CO2-voetafdruk voor de afvalwaterketen bepaalt. De poly-electrolieten die nu voor slibverwerking worden gebruikt, hebben nu nog een fossiele oorsprong met een relatief grote CO2-voetafdruk. Medio 2020 hebben wij ons aangesloten bij een “buyer group polymeren”, met als doel om samen met collega waterschappen een tool te ontwikkelen waarmee poly-electrolieten op een duurzame manier kunnen worden ingekocht. Bij de volgende aanbesteding van poly-electrolieten zal hier gebruik van worden gemaakt.

2.6 Energie en broeikasgassen

Om afvalwater te kunnen zuiveren is energie nodig, voornamelijk elektriciteit en warmte. De elektriciteit wordt verbruikt om het afvalwater naar de awzi’s te transporteren, het afvalwater te zuiveren en het slib te ontwateren. De warmte wordt gebruikt bij het vergisten van het zuiveringsslib; het vergistingsproces werkt beter bij ca. 35o C.

In 2021 is 59,6% van de totale energievraag van de afdeling Afvalwaterketen zelf duurzaam opgewekt. Het slib dat wordt gevormd tijdens het zuiveringsproces wordt, van al onze awzi’s, centraal op de awzi Kralingseveer vergist. Het biogas wat hierbij vrijkomt wordt verwerkt in een warmtekrachtinstallatie tot elektriciteit en warmte. Beide energiestromen worden weer nuttig gebruikt in het zuiveringsproces zelf. Voor elektriciteit was de awzi Kralingseveer in 2021 ruim 95% zelfvoorzienend! De overige elektriciteit die nodig is heeft HHSK in 2021 duurzaam ingekocht van de bron Nederlandse Windenergie.

In de afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar de emissie van lachgas uit het zuiveringsproces. Lachgas is een tussenproduct bij de verwijdering van de stikstofverbindingen uit het afvalwater. Dit lachgas kan onder bepaalde omstandigheden naar de lucht ontsnappen. Het is een broeikasgas en de uitstoot van 1 kg ervan staat gelijk aan 265 kg CO2. In 2020 zijn we gestart met een uitgebreid onderzoek naar het ontstaan en de emissie van lachgas op de awzi Kralingseveer, met als doel deze emissie in de komende jaren beter in beeld te brengen en vervolgens sterk te verminderen. In 2021 is dit onderzoek voortgezet en proberen we de herkomst en het ontstaan van lachgas door middel van DNA-technieken in beeld te krijgen. Dit kan ons in de toekomst helpen om de emissie van lachgas naar de atmosfeer te beperken.